تفسیر آزمایش کبد (ALT, AST) | بررسی کامل آنزیم‌های کبدی

مقدمه

کبد(تفسیر آزمایش کبد) را می‌توان آزمایشگاه شیمیایی بدن دانست؛ اندامی حیاتی که بیش از ۵۰۰ وظیفه مهم را در بدن ایفا می‌کند. این اندام بزرگ‌ترین غده بدن بوده و نقش کلیدی در زندگی روزمره ما دارد. مهم‌ترین وظایف کبد عبارت‌اند از:

• تصفیه خون از سموم، داروها و مواد شیمیایی.
• متابولیسم و پردازش داروها برای بی‌خطر شدن یا دفع از بدن.
• ذخیره انرژی به شکل گلیکوژن و آزادسازی آن هنگام نیاز.
• تولید پروتئین‌های حیاتی مانند آلبومین و فاکتورهای انعقادی خون.
• ساخت صفرا برای هضم چربی‌ها و جذب ویتامین‌های محلول در چربی.

با توجه به این حجم وسیع از وظایف، طبیعی است که کوچک‌ترین اختلال در عملکرد کبد می‌تواند تأثیری مستقیم بر سلامت عمومی بدن داشته باشد. بیماری‌های کبدی معمولاً در ابتدا بدون علامت مشخص ظاهر می‌شوند و همین موضوع باعث می‌شود تشخیص آن‌ها دشوار باشد. از همین رو، پزشکان برای بررسی سلامت این اندام حساس، از آزمایش‌های خونی کبدی استفاده می‌کنند.

در میان این آزمایش‌ها، دو شاخص اصلی یعنی ALT (آلانین آمینوترانسفراز) و AST (آسپارتات آمینوترانسفراز) بیشترین اهمیت را دارند. این دو آنزیم هنگام آسیب سلول‌های کبدی وارد جریان خون می‌شوند و سطح آن‌ها در آزمایش خون افزایش پیدا می‌کند. به همین دلیل، تفسیر آزمایش کبد (ALT, AST) یکی از ابزارهای اصلی پزشکان برای شناسایی بیماری‌هایی مانند کبد چرب، هپاتیت ویروسی، سیروز یا حتی آسیب ناشی از مصرف دارو و الکل است.

آگاهی از معنای این مقادیر و درک صحیح از ارتباط آن‌ها با شرایط بالینی بیمار، به ما کمک می‌کند نه‌تنها بیماری‌ها را سریع‌تر تشخیص دهیم، بلکه از پیشرفت آن‌ها به مراحل خطرناک‌تر نیز جلوگیری کنیم. در این مقاله به صورت کامل و کاربردی درباره ALT و AST، محدوده نرمال، دلایل افزایش یا کاهش و روش‌های تفسیر نتایج صحبت خواهیم کرد.

AST و ALT چیست؟

A L T (Alanine Aminotransferase)

ALT یا آلانین آمینوترانسفراز آنزیمی است که بیشتر در سلول‌های کبدی وجود دارد. وظیفه اصلی این آنزیم کمک به تجزیه پروتئین‌ها و تبدیل آن‌ها به انرژی است. وقتی سلول‌های کبدی آسیب می‌بینند، مقدار ALT در خون افزایش پیدا می‌کند.

AST (Aspartate Aminotransferase)

AST یا آسپارتات آمینوترانسفراز آنزیمی است که علاوه بر کبد، در قلب، عضلات و کلیه نیز یافت می‌شود. بنابراین بالا بودن AST همیشه نشانه بیماری کبدی نیست، اما در کنار ALT می‌تواند شاخص مهمی برای تشخیص مشکلات کبد باشد.

محدوده نرمال آزمایش ALT و AST

مقادیر مرجع ممکن است در آزمایشگاه‌های مختلف کمی متفاوت باشد، اما به طور کلی:

• محدوده نرمال ALT: ۷ تا ۵۶ واحد در لیتر (U/L)
• محدوده نرمال AST: ۱۰ تا ۴۰ واحد در لیتر (U/L)

اگر مقادیر بالاتر از این محدوده باشند، احتمال آسیب یا التهاب کبدی وجود دارد.

تفسیر آزمایش کبد (ALT, AST)

۱. افزایش ALT

بالا بودن ALT بیشتر از AST معمولاً نشان‌دهنده بیماری‌های خاص کبدی است:

• کبد چرب غیرالکلی (NAFLD): شایع‌ترین علت افزایش ALT.
• هپاتیت ویروسی (A، B یا C).
• آسیب دارویی به کبد (بر اثر مصرف مسکن‌ها یا آنتی‌بیوتیک‌ها).
• مصرف الکل یا مواد سمی.

۲. افزایش AST

چون AST در بافت‌های دیگر هم وجود دارد، افزایش آن می‌تواند علل غیرکبدی هم داشته باشد:

• بیماری‌های کبدی مانند هپاتیت یا سیروز.
• حمله قلبی یا بیماری‌های قلبی.
• آسیب عضلانی یا ورزش شدید.
• مصرف الکل.

۳. نسبت AST به ALT

پزشکان معمولاً برای تفسیر آزمایش کبد (ALT, AST) به نسبت این دو آنزیم توجه می‌کنند:

• اگر AST/ALT < 1 باشد: احتمال کبد چرب غیرالکلی.
• اگر AST/ALT > 2 باشد: احتمال بیماری کبدی ناشی از مصرف الکل.
• اگر هر دو آنزیم بسیار بالا باشند: احتمال هپاتیت فعال یا آسیب شدید کبدی.

دلایل افزایش ALT و AST

۱. بیماری‌های کبدی: هپاتیت، کبد چرب، سیروز

بیشترین و مهم‌ترین علت بالا بودن آنزیم‌های کبدی، آسیب مستقیم به سلول‌های کبد است.

• هپاتیت ویروسی (A، B، C): ویروس‌ها باعث التهاب بافت کبد و تخریب سلول‌ها می‌شوند و آنزیم‌های ALT و AST به میزان زیادی وارد خون می‌شوند.
• کبد چرب (غیرالکلی و الکلی): در این بیماری، چربی در سلول‌های کبدی تجمع پیدا کرده و به مرور موجب التهاب و افزایش آنزیم‌ها می‌شود.
• سیروز کبدی: در مراحل پیشرفته بیماری‌های کبدی، بافت سالم کبد به بافت فیبروزی (اسکار) تبدیل می‌شود. در این حالت آنزیم‌ها معمولاً در مراحل اولیه بالا می‌روند و سپس ممکن است در مراحل پایانی کاهش یابند.

۲. مصرف داروها: استامینوفن، داروهای ضدصرع، آنتی‌بیوتیک‌ها

بسیاری از داروها متابولیسم خود را در کبد طی می‌کنند. مصرف بیش از حد یا طولانی‌مدت برخی داروها می‌تواند به کبد آسیب بزند:

• استامینوفن (پاراستامول): مصرف بیش از حد آن شایع‌ترین علت مسمومیت دارویی کبد است.
• داروهای ضدصرع: مانند فنی‌توئین و والپروات می‌توانند سطح آنزیم‌های کبدی را بالا ببرند.
• آنتی‌بیوتیک‌ها: برخی مثل ایزونیازید و ریفامپیسین (در درمان سل) تأثیر مستقیم بر افزایش ALT و AST دارند.

۳. مصرف الکل

الکل یکی از عوامل اصلی آسیب کبدی در سراسر جهان است. حتی مصرف کم و مداوم می‌تواند باعث التهاب و تخریب سلول‌های کبدی شود.

• مصرف مزمن الکل معمولاً نسبت AST/ALT > 2 را نشان می‌دهد که علامت شاخص بیماری کبد الکلی است.
• آسیب الکلی می‌تواند از استئاتوز ساده (کبد چرب) تا هپاتیت الکلی و نهایتاً سیروز پیش برود.

۴. چاقی و دیابت: مهم‌ترین عوامل کبد چرب غیرالکلی

• در افراد چاق یا مبتلا به دیابت نوع ۲، بدن دچار مقاومت به انسولین می‌شود. این وضعیت باعث تجمع چربی در کبد و ایجاد بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) می‌گردد.
• NAFLD امروزه شایع‌ترین علت افزایش خفیف تا متوسط ALT است و در صورت عدم درمان می‌تواند به NASH (استئاتوهپاتیت غیرالکلی) و حتی سیروز منجر شود.

۵. بیماری‌های قلبی یا عضلانی: به‌خصوص برای AST

چون AST در بافت‌های دیگر غیر از کبد نیز وجود دارد، افزایش این آنزیم همیشه نشانه بیماری کبدی نیست.

• حمله قلبی (MI): در ساعات اولیه پس از سکته قلبی، AST می‌تواند افزایش یابد.
• آسیب عضلانی یا ورزش سنگین: ورزشکاران پس از تمرین‌های سخت ممکن است AST بالا داشته باشند.
• بیماری‌های عضلانی (مثل دیستروفی عضلانی): منجر به افزایش مزمن AST در آزمایش خون می‌شوند.

۶. عفونت‌ها و التهابات مزمن

عفونت‌های باکتریایی یا ویروسی طولانی‌مدت می‌توانند باعث التهاب عمومی بدن و درگیر شدن کبد شوند.

• بیماری‌های خودایمنی مثل هپاتیت خودایمنی سطح ALT و AST را بالا می‌برند.
• بیماری‌های مزمن التهابی (مانند لوپوس) نیز می‌توانند باعث آسیب غیرمستقیم به کبد شوند.

وقتی در آزمایش خون افزایش ALT و AST دیده می‌شود، باید به این طیف وسیع از علل توجه کرد. تنها بررسی همزمان علائم بالینی، سابقه دارویی و بیماری‌های همراه می‌تواند به تفسیر درست آزمایش کمک کند.

دلایل کاهش ALT و AST

مقادیر پایین این آنزیم‌ها معمولاً نگران‌کننده نیستند. با این حال:

• کمبود ویتامین B6 می‌تواند باعث کاهش فعالیت این آنزیم‌ها شود.
• در برخی بیماران با آسیب کبدی بسیار شدید، سطح آنزیم‌ها به‌طور غیرعادی پایین می‌آید چون سلول‌های کبدی توانایی تولید آن‌ها را از دست داده‌اند.

چگونه برای آزمایش آماده شویم؟

برای اینکه نتایج آزمایش ALT و AST دقیق باشد:

• حداقل ۸ ساعت ناشتا باشید.
• از مصرف الکل و داروهای غیرضروری قبل از آزمایش خودداری کنید.
• پزشک خود را در جریان داروهای مصرفی بگذارید.
• فعالیت ورزشی سنگین قبل از آزمایش انجام ندهید، چون می‌تواند AST را بالا ببرد.

روش‌های کاهش ALT و AST در صورت بالا بودن

۱. تغییر سبک زندگی

• کاهش وزن و رسیدن به BMI مناسب.
• پیروی از رژیم غذایی سالم سرشار از میوه، سبزیجات و غلات کامل.
• کاهش مصرف غذاهای چرب و سرخ‌کردنی.

2. قطع مصرف الکل و دخانیات

الکل یکی از مهم‌ترین عوامل آسیب کبدی است.

3. مدیریت دیابت و فشار خون
کنترل قند خون و فشار خون از پیشرفت بیماری‌های کبدی جلوگیری می‌کند.

4. دارو درمانی
در مواردی مثل هپاتیت یا التهاب شدید کبد، پزشک داروهای خاصی تجویز می‌کند.

پیشگیری از افزایش آنزیم‌های کبدی

• ورزش منظم (اما بدون فشار بیش از حد).
• مصرف آب کافی.
• پرهیز از مصرف بی‌رویه داروها.
• واکسیناسیون هپاتیت B.
• بررسی دوره‌ای آزمایش‌های کبدی برای افراد در معرض خطر.

سوالات متداول (FAQ)

۱. آیا بالا بودن ALT و AST همیشه به معنای بیماری کبدی است؟
خیر. AST می‌تواند در اثر بیماری‌های عضلانی یا قلبی هم بالا برود. تفسیر باید همراه با سایر آزمایش‌ها انجام شود.

۲. کبد چرب چه تأثیری روی ALT دارد؟
کبد چرب غیرالکلی معمولاً باعث افزایش خفیف تا متوسط ALT می‌شود.

۳. آیا ورزش می‌تواند AST را بالا ببرد؟
بله. ورزش سنگین به دلیل آسیب عضلانی موقت می‌تواند سطح AST را افزایش دهد.

۴. بهترین زمان برای انجام آزمایش کبدی چه موقع است؟
صبح، در حالت ناشتا و بدون مصرف دارو یا الکل در ۲۴ ساعت قبل از آزمایش.

جمع‌بندی

تفسیر آزمایش کبد (ALT, AST) ابزار مهمی برای بررسی سلامت کبد است. بالا بودن این آنزیم‌ها می‌تواند نشانه بیماری‌هایی مانند کبد چرب، هپاتیت یا آسیب ناشی از دارو و الکل باشد. با این حال، همیشه باید نتایج را در کنار سایر آزمایش‌ها و علائم بالینی بررسی کرد. تغییر سبک زندگی، رژیم غذایی سالم و پیگیری منظم با پزشک بهترین راه برای حفظ سلامت کبد و جلوگیری از پیشرفت بیماری‌ها است.